മിഥുന്‍ ജെ ഫ്രാന്‍സിസ്, എസ് ജെ
1962-ല്‍ ആരംഭിച്ച രണ്ടാം വത്തിക്കാന്‍ സൂനഹദോസ് (Vatican II) സഭാചരിത്രത്തിലെ ഏറ്റവും വിപ്ലവകരമായ സംഭവങ്ങളിലൊന്നാണ്. ദൈവ ശാസ്ത്രജ്ഞന്മാര്‍ ഇതിനെ 'സഭയുടെ സ്വയാവബോധത്തിന്റെ ഉത്ഭവം' എന്ന് വിശേഷിപ്പിക്കുന്നു. ഈ സൂനഹദോസിന്റെ പ്രധാന ലക്ഷ്യം സഭയുടെ ആന്തരിക ഘടനയും (hierarchical structure), ദൗത്യവും (mission) പുനഃപരിശോധിക്കുകയും, അതിലൂടെ ക്രിസ്തുവിന്റെ ജീവിതത്തെയും പഠിപ്പിക്കലുകളെയും, അപ്പസ്‌തോലന്മാരുടെ കാലഘട്ടത്തിലെ സഭയെയും മനസ്സിലാക്കി ആധുനിക സഭയെ നയിക്കുക എന്നതായിരുന്നു. ഇത് സാധ്യമാക്കിയത് പാരമ്പര്യങ്ങളിലേക്ക് തിരിച്ചുപോകല്‍ (Ressourcement) എന്ന ആശയത്തിലൂടെയാണ്. ഈ ലേഖനം, ആ ആശയത്തിന്റെ സവിശേഷതകള്‍, സൂനഹദോസിലെ പ്രമാണരേഖകളുടെ പരാമര്‍ശങ്ങള്‍, യാഥാസ്ഥിതിക വ്യാഖ്യാനങ്ങളോടുള്ള വിമര്‍ശനങ്ങള്‍ എന്നിവ വിശദമായി പരിശോധിക്കുന്നു.
Ressourcement vs. Aggiornamento: സൂനഹദോസിന്റെ രണ്ടു മുഖങ്ങള്‍
ഇത് ക്രിസ്തുവിന്റെ സന്ദേശവും ആദിമ സഭയുടെ സാമൂഹ്യ ആത്മീയ പ്രതിമാനങ്ങളും തിരിച്ചറിയാനുള്ള ഒരു ശ്രമമായിരുന്നു. ലുമെന്‍ ജെന്‍സിയും (Lumen Gentium: LG) പ്രമാണരേഖ സഭയെ 'ദൈവത്തിന്റെ ജനത' എന്ന് നിര്‍വചിക്കുന്നു. ഇത് എല്ലാ വിശ്വാസികളുടെയും തുല്യ പങ്കാളിത്തത്തെ ഊന്നിപ്പറയുന്നു. സഭ ജ്ഞാനസ്‌നാനത്തിലൂടെ എല്ലാവരെയും ക്രിസ്തുവിന്റെ രാജകീയ പൗരോഹിത്യത്തില്‍ പങ്കുചേര്‍ക്കുന്നു (LG 10). എന്നാല്‍ മധ്യകാലഘട്ടത്തില്‍ ചില പുരോഹിതര്‍, എല്ലാ വ്യക്തികളിലുമുണ്ടാകേണ്ട രാജകീയ പൗരോഹിത്യത്തിനു പകരം, ശുശ്രൂഷാപൗരോഹിത്യത്തിനും മുന്‍തൂക്കം കൊടുത്തുകൊണ്ട് അടിച്ചമര്‍ത്തലുകള്‍ നടത്തി, ഇത്തരത്തിലുള്ള മധ്യകാല സ്‌കോളാസ്റ്റിക് ചിന്തയും ഭാഷാപരമായ കര്‍ക്കശതയും സഭയുടെ സാമൂഹ്യഘടനയെ സങ്കുചിതമാക്കി തീര്‍ത്തു. സൂനഹദോസിന്റെ Dei Verbum ഈ പ്രശ്‌നം പരിഹരിക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുന്നത് 'ദൈവവചനത്തിന്റെ നിക്ഷേപം സഭയുടെ ജീവിതത്തിനും പ്രാര്‍ഥനയ്ക്കും എപ്പോഴും അടിസ്ഥാനമാണ്' (DV, 21) എന്ന് ഊന്നി പറഞ്ഞുകൊണ്ടാണ്.
സൂനഹദോസിന്റെ ലക്ഷ്യം സഭയുടെ ആദ്യകാലത്തെ തുറന്ന മനോഭാവവും സഹോദരത്വപരമായ സ്‌നേഹവും പുനഃസ്ഥാപിക്കുക എന്നതായിരുന്നു. എന്നാല്‍, ചില യാഥാസ്ഥിതിക മെത്രാന്മാര്‍ക്കും പുരോഹിതന്മാര്‍ക്കും 'പാരമ്പര്യം' എന്ന് പറയുമ്പോള്‍ മധ്യകാലഘട്ടത്തിലെ ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങളോ ലത്തീന്‍ സുറിയാനി ഗ്രീക്ക് ഭാഷകളോ അതുമായി ബന്ധപ്പെട്ട സാധാരണക്കാര്‍ക്ക് മനസിലാക്കാന്‍ സാധിക്കാത്ത ചില ചിഹ്നങ്ങളോ മാത്രമാണ് ലക്ഷ്യം.
അതുകൊണ്ടുതന്നെ, സൂനഹദോസിന്റെ പരിഷ്‌കരണ പ്രക്രിയയെ നയിച്ച രണ്ട് കേന്ദ്ര ആശയങ്ങള്‍, Ressourcement (ആധാരങ്ങളിലേക്കുള്ള തിരിച്ചുവരവ്, അതായത് 'പാരമ്പര്യങ്ങളിലേക്ക് തിരിഞ്ഞുപോകുക') എന്ന ഫ്രഞ്ച് പദവും Aggiornamento (ആധുനികീകരണം) എന്ന ഇറ്റാലിയന്‍ പദവുമാണ്. ജോണ്‍ XXIII മാര്‍പാപ്പയുടെ വാക്കുകളില്‍, Aggiornamento എന്നത് 'സഭയുടെ സ്ഥിരതയും തുടര്‍ച്ചയും നിലനിര്‍ത്തിക്കൊണ്ട് ലോകത്തിനു മുമ്പില്‍ സുവിശേഷം പുതുതായി അവതരിപ്പിക്കല്‍' എന്നര്‍ഥമാക്കുന്നു. എന്നാല്‍, ഈ പുതുക്കലിന് അടിസ്ഥാനമായി Ressourcement ആവശ്യമാണ്. ബാള്‍ത്തസാറിന്റെ വാക്കുകളില്‍, ഇത് 'സുവിശേഷത്തിന്റെ ആദ്യകാല ശുദ്ധതയിലേക്കുള്ള തിരിച്ചുവരവ്' എന്നാണ്.
അതായത്, രണ്ടാം വത്തിക്കാന്‍ സൂനഹദോസ് സഭയോട് ആവശ്യപ്പെട്ടത് 'പാരമ്പര്യങ്ങളിലേക്ക് തിരിഞ്ഞുപോകുക' (Ressourcement) എന്നതാണ്. ഇവിടെ 'പാരമ്പര്യം' എന്നതിന് ക്രിസ്തുവിന്റെയും ആദിമസഭയുടെയും അടിസ്ഥാന തത്വങ്ങളിലേക്ക് മടങ്ങുക എന്നര്‍ഥമാണ്. സൂനഹദോസിന്റെ ലക്ഷ്യം സഭയുടെ ആദ്യകാലത്തെ തുറന്ന മനോഭാവവും സഹോദരത്വപരമായ സ്‌നേഹവും പുനഃസ്ഥാപിക്കുക എന്നതായിരുന്നു. എന്നാല്‍, ചില യാഥാസ്ഥിതിക മെത്രാന്മാര്‍ക്കും പുരോഹിതന്മാര്‍ക്കും 'പാരമ്പര്യം' എന്ന് പറയുമ്പോള്‍ മധ്യകാലഘട്ടത്തിലെ ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങളോ ലത്തീന്‍ സുറിയാനി ഗ്രീക്ക് ഭാഷകളോ അതുമായി ബന്ധപ്പെട്ട സാധാരണക്കാര്‍ക്ക് മനസിലാക്കാന്‍ സാധിക്കാത്ത ചില ചിഹ്നങ്ങളോ മാത്രമാണ് ലക്ഷ്യം. ഇതിനെതിരെ സൂനഹദോസ് വ്യക്തമാക്കിയത്, യേശുവിന്റെ ജീവിതവും സന്ദേശവും സാധാരണജനതയുടെ ഭാഷയിലും സംസ്‌കാരത്തിലും അവതരിപ്പിച്ച ആദിമസഭയുടെ മാതൃകയാണ് യഥാര്‍ഥ പാരമ്പര്യം എന്നാണ്.
സൂനഹദോസിന്റെ പ്രമാണരേഖകളിലെ പാരമ്പര്യത്തിന്റെ പുനര്‍വിചിന്തനം
a) Lumen Gentium: സഭയുടെ പുനര്‍നിര്‍വചനം
സഭയെ 'ദൈവത്തിന്റെ ജനം' എന്ന് വിളിച്ച Lumen Gentium (LG) സഭാശാസ്ത്രത്തില്‍ വിപ്ലവം സൃഷ്ടിച്ചു. ഇത് സഭയെ ഒരു 'ഭരണസംവിധാനം' അല്ല, മറിച്ച് 'എല്ലാ വിശ്വാസികളും തുല്യമായി പങ്കാളികളായ ഒരു സമൂഹം' എന്ന് പ്രഖ്യാപിച്ചു (LG 10). ഈ രേഖയില്‍ സ്പഷ്ടമാക്കിയതുപോലെ, 'വിശ്വാസികളുടെ സമൂഹം ക്രിസ്തുവിന്റെ പ്രവാചകദൗത്യത്തില്‍ പങ്കുചേരുന്നു' (LG 12). ഇത് ആദിമസഭയിലെ സാഹോദരത്വ ബോധത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നു.
b) Dei Verbum: വേദപുസ്തകത്തിന്റെ പുനരുജ്ജീവനം
വേദപുസ്തകത്തിന്റെ പ്രാധാന്യം ഊന്നിപ്പറയുന്ന Dei Verbum (DV) സുവിശേഷത്തിന്റെ 'ജീവനുള്ള വാക്കിന്റെ' ശക്തിയെ പുനഃസ്ഥാപിച്ചു. 'ദൈവവചനം മനുഷ്യരുടെ ഭാഷയില്‍ മാംസമായി' (DV 13) എന്ന് ഈ രേഖ പ്രസ്താവിക്കുന്നു. ഇത് യേശുവിന്റെ സന്ദേശം സ്ഥാനീയ ഭാഷയിലും സംസ്‌കാരത്തിലും അവതരിപ്പിക്കാനുള്ള സൂനഹദോസിന്റെ ആഗ്രഹത്തെ സാക്ഷ്യപ്പെടുത്തുന്നു.
c) Sacrosanctum Concilium: ആരാധനയുടെ പുനഃരംഗീകരണം
ലത്തീന്‍ ഭാഷയ്ക്കു പകരം സാധാരണക്കാരന്റെ ഭാഷകളില്‍ ആരാധന സാധ്യമാക്കിയ സൂനഹദോസിന്റെ Ressourcement ദര്‍ശനത്തിന്റെ ഉദാഹരണമാണ് Sacrosanctum Concilium എന്ന രേഖ. 'സഭയുടെ അംഗങ്ങള്‍ക്ക് ആരാധനയുടെ അര്‍ഥം മനസ്സിലാക്കി ദൈവവുമായി സംഭാഷണം നടത്തുവാന്‍ കഴിയുന്ന ഭാഷയില്‍' (SC 36) ദിവ്യബലി നടത്താനുള്ള ആവശ്യം ഈ രേഖയില്‍ ഉള്‍പ്പെടുത്തി. ഇത് ആദിമസഭയിലെ പ്രഥമ ശതാബ്ദ ക്രിസ്ത്യാനികളുടെ പ്രയോഗത്തെ അനുസ്മരിപ്പിക്കുന്നു.
ആദിമസഭയിലെ അപ്പസ്‌തോലന്മാരുടെ ഈ തുറവി കൊണ്ടുതന്നെയാണ് ഇന്ന് സഭയില്‍ വ്യത്യസ്തമായ ആരാധനക്രമങ്ങള്‍ ഉള്ളത്. ഇത്തരത്തില്‍ വ്യത്യസ്തമായ ആരാധന കര്‍മ്മങ്ങള്‍ ലോകത്തിന്റെ പല ഭാഗങ്ങളിലും ഉള്ളപ്പോഴും, അപ്പസ്‌തോലിക പാരമ്പര്യം അവകാശപ്പെടുന്ന ഭാരതീയ സഭ ഇപ്പോഴും മറ്റാരുടെയോ ഭാഷയായ ലത്തീനും സുറിയാനിക്കുമൊക്കെവേണ്ടി വാശിപിടിക്കുന്നത് നമ്മുടെ അടിമത്ത മനഃശാസ്ത്രത്തിന് ഉത്തമ തെളിവുകളാണ്. ഭാരതത്തിലെ സാധാരണക്കാരന് മനസിലാക്കാന്‍ കഴിയാത്ത ലത്തീനും സുറിയാനിയുമൊക്കെ ഉപയോഗിച്ച് പരിശുദ്ധ ബലിയര്‍പ്പിക്കുന്നവര്‍ക്ക് പലപ്പോഴും ബലി ഒരു പ്രഹസനം മാത്രമാണ്.
യാഥാസ്ഥിതിക വിമര്‍ശനങ്ങള്‍: മധ്യകാലത്തിനും യഥാര്‍ഥ പാരമ്പര്യത്തിനുമിടയിലുള്ള സംഘര്‍ഷം
രണ്ടാം വത്തിക്കാന്‍ സൂനഹദോസിനെതിരെ യുള്ള യാഥാസ്ഥിതിക വിമര്‍ശനങ്ങള്‍ പ്രധാനമായും Ressourcement എന്ന ആശയത്തിന്റെ വ്യാഖ്യാനത്തെ ചോദ്യം ചെയ്യുന്നു. സൂനഹദോസ് 'പാരമ്പര്യം' എന്നത് ക്രിസ്തുവിന്റെയും ആദിമസഭയുടെയും സുവിശേഷപരമായ ശുദ്ധിയിലേക്കുള്ള തിരിച്ചുവരവായി നിര്‍വചിച്ചിരിക്കെ, ചില പാരമ്പര്യവാദികള്‍ ഇതിനെ മധ്യകാലത്തെ സ്‌കോളാസ്റ്റിക് സിദ്ധാന്തങ്ങളുമായോ ലത്തീന്‍ ആചാരങ്ങളുമായോ ബന്ധപ്പെടുത്തുന്നു. ഉദാഹരണത്തിന്, സഭാനിയമങ്ങളുടെ (Code of Canon Law) മധ്യകാല സംവിധാനങ്ങള്‍ക്കു മുകളില്‍ ഈ സൂനഹദോസിന്റെ സാമൂഹ്യ ദൈവശാസ്ത്രപരമായ പ്രസക്തി, ചിലരുടെ കാഴ്ചപ്പാടില്‍ 'സഭയുടെ അധികാരവ്യവസ്ഥയെ ദുര്‍ബലപ്പെടുത്തുന്നു' എന്ന് കരുതപ്പെട്ടു.
എന്നാല്‍, Lumen Gentium (LG 8) വ്യക്തമാക്കുന്നതുപോലെ, 'സഭ ദൈവത്തിന്റെ ജനത്തിന്റെ സ്വഭാവം ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്നു', അതായത് സ്ഥാപനത്തിനു പകരം വിശ്വാസികളുടെ സാഹോദരത്വത്തെ കേന്ദ്രീകരിക്കണം. ഈ വ്യത്യാസം സൂനഹദോസിന്റെ യഥാര്‍ഥ ദര്‍ശനവും യാഥാസ്ഥിതിക പുനഃസ്ഥാപനവാദവും തമ്മിലുള്ള ആഴമുള്ള വിയോജിപ്പിനെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. നമ്മുടെ കേരളസഭയില്‍ ഇപ്പോഴും ഇത്തരത്തിലുള്ള ഒരു തുറവി യാഥാര്‍ഥ്യമായിട്ടില്ല.
ആഗോളവല്‍ക്കരണവും സാംസ്‌കാരിക സങ്കീര്‍ണ്ണതകളും നേരിടുന്ന ഇക്കാലത്ത്, സഭയുടെ ദൗത്യം Gaudium et Spes (GS 3)ല്‍ സൂചിപ്പിച്ചതുപോലെ 'മനുഷ്യരുടെ സമഗ്രമായ ഉന്നമനത്തിനായി പ്രവര്‍ത്തിക്കുക' എന്നതാണ്. ഇതിനായി, ആദിമസഭയുടെ സാഹോദരത്വബോധവും സാധാരണജനതയുടെ ഭാഷയിലുള്ള സുവിശേഷപ്രസംഗവും അനിവാര്യമാണ്.
ബെനഡിക്ട് XVI ന്റെ 'തുടര്‍ച്ചയുടെ ഹെര്‍മെനിയൂട്ടിക്‌സ്' (hermeneutics of continuity) എന്ന ആശയം ഈ സംഘര്‍ഷത്തിന് ഒരു സൈദ്ധാന്തിക പരിഹാരമായി മുന്നോട്ടുവച്ചു. അദ്ദേഹം വാദിച്ചത്, സൂനഹദോസിന്റെ പരിഷ്‌കരണങ്ങള്‍ 'സഭാപാരമ്പര്യത്തിന്റെ തുടര്‍ച്ചയില്‍ നിന്നുള്ള ഒരു വികാസം' ആണെന്നും, അത് മധ്യകാലത്തിന്റെ സാമ്പ്രദായിക വ്യാഖ്യാനങ്ങളില്‍ നിന്ന് വിഭിന്നമല്ലെന്നുമാണ്. ഉദാഹരണത്തിന്, Sacrosanctum Concilium (SC 23) പ്രകാരം, 'പുതിയ ആചാരങ്ങള്‍ സ്വീകരിക്കുമ്പോള്‍, സഭയുടെ സുസ്ഥിരമായ പാരമ്പര്യത്തിന്റെ സത്ത നഷ്ടപ്പെടാതെ നോക്കണം.' ഈ സമീപനം സൂചിപ്പിക്കുന്നത്, Ressourcement എന്നത് ഒരു വിളംബരമല്ല, മറിച്ച് സുവിശേഷത്തിന്റെ ആദ്യകാല ജീവാന്തരശക്തിയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഒരു സജീവമായ പുനര്‍വായനയാണെന്നാണ്. ഇത് സഭയെ ക്രിസ്തുവിന്റെ ജീവിതത്തിന്റെ യഥാര്‍ഥ സാക്ഷ്യത്തിലേക്ക് നയിക്കുമ്പോള്‍, സാംസ്‌കാരിക സാഹചര്യങ്ങളോടുള്ള സംവേദനക്ഷമതയും നിലനിര്‍ത്തുന്നു. ഇവിടെ ബെനഡിക്ട് XVI മധ്യകാല ദൈവശാസ്ത്രത്തെ ഒരു സാംസ്‌കാരിക അനുരൂപണമായും, അത് ഒരു തുടര്‍ച്ചയുടെ ഭാഗമായുമാണ് കാണുന്നത്.
സാംസ്‌കാരിക സാഹചര്യവും സുവിശേഷപ്രസംഗവും
രണ്ടാം വത്തിക്കാന്‍ സൂനഹദോസിന്റെ Gaudium et Spes (സഭ ആധുനിക ലോകത്തില്‍) എന്ന പ്രമാണരേഖ, സഭയുടെ ലൗകികപ്രവര്‍ത്തനത്തിന് ഒരു സൈദ്ധാന്തിക അടിത്തറ നല്‍കി. 'സഭ ലോകത്തിന്റെ സന്തോഷങ്ങളിലും ദുഃഖങ്ങളിലും പങ്കുചേരുന്നു' (GS 1) എന്ന് ഈ രേഖ പ്രഖ്യാപിക്കുന്നതിലൂടെ, ക്രിസ്തുവിന്റെ സുവിശേഷം ഓരോ കാലഘട്ടത്തിന്റെയും സാംസ്‌കാരിക സാമൂഹ്യ സന്ദര്‍ഭങ്ങളില്‍ പുനര്‍വ്യാഖ്യാനിക്കപ്പെടേണ്ടതിന്റെ ആവശ്യകത ഊന്നിപ്പറയുന്നു. ഇത് inculturation (സംസ്‌കാരത്തിലേക്കുള്ള സുവിശേഷത്തിന്റെ ഉള്‍ചേര്‍ച്ച) എന്ന ആശയത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയതാണ്.
ആദിമസഭ ഗ്രീക്ക്, റോമന്‍, പേര്‍ഷ്യന്‍ സംസ്‌കാരങ്ങളുമായി സംവാദം നടത്തിയതുപോലെ, ഇന്നത്തെ സഭയും ആഗോളവല്‍ക്കരണത്തിന്റെയും ബഹുസ്വരതയുടെയും യുഗത്തില്‍ സുവിശേഷത്തിന്റെ സാംസ്‌കാരിക പ്രസക്തി പുനഃസ്ഥാപിക്കണം. ഭാരത സഭ തോമയുടെയും ബര്‍ത്തലോമിയോയുടെയും അപ്പസ്‌തോലിക പാരമ്പര്യം അവകാശപ്പെടുമ്പോള്‍ നാം ചോദിക്കേണ്ട ഒരു സത്യം, നമ്മള്‍ എന്തുകൊണ്ട് ഒരിക്കല്‍പോലും നമ്മുടെ ഭാഷയും തത്വശാസ്ത്രവും നമ്മുടെ ആരാധനകര്‍മ്മത്തിലും ദൈവശാസ്ത്രത്തിലും കൊണ്ടുവന്നില്ല എന്നതാണ്. നമ്മുടെ ആരാധനക്രമവും ദൈവശാസ്ത്രവും വിദേശികളുടെ തത്വശാസ്ത്രത്തില്‍ ഊന്നിയതുതന്നെയാണ്. ഇപ്പോഴും നമ്മള്‍ക്ക് പറയാന്‍ ആഗ്രഹം ലത്തീന്‍-സുറിയാനി പാരമ്പര്യങ്ങളെ കുറിച്ചാണ്. അതായത് റോമായുടെയും പേര്‍ഷ്യയുടെയും അന്ത്യോക്യയുടെയും അടിമത്തത്തിലാണ് നമ്മള്‍ ഇപ്പോഴും. 'ദൈവവചനം എല്ലാ സംസ്‌കാരങ്ങളുടെയും ഹൃദയത്തില്‍ പ്രവേശിക്കണം' എന്നതാണ് സഭയുടെ ലക്ഷ്യം Dei Verbum (DV 13). ഇതിനര്‍ഥം, സുവിശേഷത്തിന്റെ സത്യം സ്ഥാനീയ ഭാഷാസാംസ്‌കാരിക രൂപങ്ങളില്‍ അവതരിപ്പിക്കുക എന്നതാണ്.
മതേതരത്വവും മതാന്തര സംവാദവും
Nostra Aetate (ക്രിസ്തീയേതര മതങ്ങളോടുള്ള ബന്ധം) എന്ന രേഖ, സഭയുടെ മതേതരത്വത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ചിന്തയില്‍ വിപ്ലവം സൃഷ്ടിച്ചു. 'കത്തോലിക്ക സഭ മറ്റ് മതങ്ങളിലെ സത്യവും പരിശുദ്ധവുമായത് ഒന്നിനെയും നിരാകരിക്കുന്നില്ല. ജീവിതരീതികളിലും നീതിനിയമങ്ങളിലും ഉപദേശങ്ങളിലും അവയുടെ പല വശങ്ങളും സഭയുടെ സ്വന്തം സിദ്ധാന്തങ്ങളില്‍ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമാണെങ്കിലും, എല്ലാ മനുഷ്യരെയും പ്രകാശിപ്പിക്കുന്ന സത്യത്തിന്റെ ഒരു കിരണത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നുവെന്ന് സത്യസന്ധമായ ആദരവോടെ അംഗീകരിക്കുന്നു' (NA 2) എന്ന് ഇത് പ്രസ്താവിക്കുന്നു. ക്രിസ്തുവിന്റെ സാര്‍വത്രികതയെ ഇത് നിഷേധിക്കുന്നില്ല;
മറിച്ച്, മറ്റ് മതങ്ങളുടെ 'സത്യങ്ങളിലും പ്രകാശങ്ങളിലും' (NA 2) സഭ ആദരം കാണിക്കുന്നു. ഈ സമീപനം, ആദിമസഭയുടെ സഹിഷ്ണുതാ പാരമ്പര്യത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നു. എന്നാല്‍, ചില യാഥാസ്ഥിതികര്‍ ഇതിനെ 'വിശ്വാസത്തിന്റെ ഐക്യത്തെ ദുര്‍ബലപ്പെടുത്തല്‍' എന്ന് വിമര്‍ശിച്ചു. എന്നിട്ടും, സൂനഹദോസിന്റെ ദൃഷ്ടിയില്‍, സാംസ്‌കാരിക മതവൈവിധ്യങ്ങളോടുള്ള ബഹുമാനം, സുവിശേഷപ്രസംഗത്തിന്റെ ആവശ്യമാണ് (Ad Gentes 11). ഇതിലൂടെ, സഭ ക്രിസ്തുവിന്റെ സ്‌നേഹം എന്ന 'യഥാര്‍ഥ പാരമ്പര്യം' ലോകത്തോട് പങ്കുവയ്ക്കുന്നു.
ഉപസംഹാരം
രണ്ടാം വത്തിക്കാന്‍ സൂനഹദോസിന്റെ പ്രധാന പൈതൃകം, സഭയുടെ Ressourcement എന്ന ആശയത്തിന്റെ യഥാര്‍ഥതയിലാണ് നിലകൊള്ളുന്നതെന്നാണ്. ഫ്രാന്‍സിസ് പാപ്പയുടെ വാക്കുകളില്‍, 'സഭയുടെ പുനരുജ്ജീവനം എപ്പോഴും യേശുവിന്റെ സുവിശേഷത്തിന്റെ ഉറവിടത്തിലേക്കുള്ള തിരിച്ചുവരവാണ്' (Evangelii Gaudium 1). സൂനഹദോസിന്റെ 60-ാം വാര്‍ഷികത്തില്‍, ഈ ആശയം പുതിയ പ്രസക്തി നേടിയിട്ടുണ്ട്. ആഗോളവല്‍ക്കരണവും സാംസ്‌കാരിക സങ്കീര്‍ണ്ണതകളും നേരിടുന്ന ഇക്കാലത്ത്, സഭയുടെ ദൗത്യം Gaudium et Spes (GS 3)ല്‍ സൂചിപ്പിച്ചതുപോലെ 'മനുഷ്യരുടെ സമഗ്രമായ ഉന്നമനത്തിനായി പ്രവര്‍ത്തിക്കുക' എന്നതാണ്. ഇതിനായി, ആദിമസഭയുടെ സാഹോദരത്വബോധവും സാധാരണ ജനതയുടെ ഭാഷയിലുള്ള സുവിശേഷപ്രസംഗവും അനിവാര്യമാണ്. Dei Verbum (DV 8) അനുസ്മരണയില്‍, 'സഭാപാരമ്പര്യം ഒരു സ്ഥിരമായ ഉറവിടമല്ല, മറിച്ച് ദൈവവചനത്തിന്റെ ജീവന്റെ ഒഴുക്കാണ്' എന്ന് മനസ്സിലാക്കണം.
സൂനഹദോസിന്റെ Ressourcement ദര്‍ശനം സഭയെ ഒരു 'മ്യൂസിയം' അല്ല, മറിച്ച് ഒരു 'മാതാവ്' ആയി (Ecclesia Mater) കാണാന്‍ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നു. ബെനഡിക്ട് XVI വ്യക്തമാക്കിയതുപോലെ, സത്യത്തിന്റെ സൗന്ദര്യം അതിന്റെ പുരാതനതയില്‍ മാത്രമല്ല, സാഹചര്യങ്ങളുമായുള്ള സംവാദത്തിലാണ് (Sacramentum Caritatis). ഇതിനര്‍ഥം, സഭയുടെ പാരമ്പര്യം ക്രിസ്തുവിന്റെ ജീവിതത്തിന്റെ ശക്തിയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് നിത്യം പുതുക്കപ്പെടുന്ന ഒന്നാണ്. യഥാര്‍ഥ പാരമ്പര്യം എന്നത് യേശുവിന്റെ സന്ദേശത്തിന്റെ ജീവന്റെ ഭാഷയില്‍ അതിജീവിക്കുക എന്നതാണ്. സൂനഹദോസിന്റെ അന്തിമ സാക്ഷ്യം ലളിതമാണ്: ക്രിസ്തുവിന്റെ സ്‌നേഹം മാത്രമാണ് സഭയുടെ നിലനില്‍പ്പിന്റെ രഹസ്യം.
